Anna Achmatova,Russische dichteres

Anna Achmatova – Data om nooit te vergeten
Een dichteres om nooit te vergeten
door Peter Wullen

De Russische dichteres Anna Achmatova Gorenko werd op 23 juni 1889 geboren in de nabijheid van Odessa en overleed na een zeer woelig en bewogen leven in de buurt van Moskou op 5 maart 1966. Ze geldt als de grootste Russische dichteres ooit. Ze behoort samen met kunstenaar Ossip Mandelstam en haar eerste echtgenoot Nikolai Goemiljov tot de zogenaamde Akmeïstische groep, die zich afzette tegen de Russische symbolisten en veel belang hechtte aan de liefde, exotische landen en een zekere wereldwijsheid.

Maar wat een leven! Wat een vrouw! Achtereenvolgens maakte Achmatova de Oktoberrevolutie mee, dan de Eerste Wereldoorlog, vervolgens de censuur en de terreur onder Stalin, daarbovenop nog eens de gruwelen van de Tweede Wereldoorlog en tenslotte de Koude Oorlog. Ondanks alle troebelen weigerde ze haar geliefde vaderland te verlaten. Haar leven vormde nochtans een schier eindeloze reeks tegenslagen en onderdrukkingen. Veel van haar vrienden en bevriende kunstenaars kwamen om door staatsgeweld. Haar enige zoon Lev verbleef gedurende anderhalf decennium in een gevangenis, waar ze hem regelmatig bezocht. Haar grote wegbereider Ossip Mandelstam verhongerde in een strafkamp in Woronesch. Pas in de allerlaatste jaren van haar leven kreeg ze eindelijk de eer die ze verdiende.
In ’64 trok ze naar Sicilië om een grote, internationale prijs in ontvangst te nemen. Daar had ze een indrukwekkende ontmoeting met de Duitse schrijfster Ingeborg Bachman. In ’65 kreeg ze een eredoctoraat van de universiteit van Oxford. In datzelfde jaar werd ze zelfs genomineerd voor de Nobelprijs voor de literatuur.

Het uitbrengen van haar postume bundel ‘Requiem’, die al in Duitsland in het Russisch verschenen was in ’63, maar in haar vaderland pas in ’87 openbaar gemaakt werd, wordt algemeen gezien als een symbolische aanzet tot de perestroijka. We kunnen ons moeilijk voorstellen wat deze dichteres voor haar volk betekent en betekende. Tussen 1920 en 1940 kreeg ze nauwelijks nog de kans om boeken uit te geven. De communistische censor en gouverneur Schdanow schold haar uit voor ‘hoer en non’ die ‘pornografie met gebed’ vermengde. Maar tekenend voor haar populariteit is dat het Russische volk haar in de duistere periode, waarin de autoriteiten haar omzeggens monddood maakten, nooit vergat en haar bleef beschouwen als een ware volksheldin. Toen, na lang stilzwijgen, in 1940 eindelijk opnieuw een dichtbundel van haar mocht verschijnen, kwam het zelfs tot rellen in de Moskouse boekhandels. Zo groot was de interesse voor haar werk. Stalin rook het gevaar en hij liet op persoonlijk bevel en op instigatie van zijn dochter haar werken vanaf dan stelselmatig verschijnen en herdrukken.

Achmatova was nochtans niet mals voor de tiran, die haar zoveel van haar vrienden en haar familieleden voorgoed afnam. Pas in ’56, drie jaar na de dood van de besnorde dictator, werd haar zoon vrijgelaten en kreeg ze stilaan de definitieve erkenning, die ze al zolang verdiende. Anna Achmatova is een heel grote dame om nooit te vergeten. Bij Meulenhoff verscheen zopas gelukkig een bloemlezing uit haar werk. Het is een bescheiden en uitgebreide heruitgave met vertalingen van haar gedichten door de Nederlandse slavist Hans Boland, die zelf jarenlang in haar geliefde Sint-Petersburg woonde en in 1981 met In andermans handen Achmatova in Nederland introduceerde. ‘Data om nooit te vergeten’ bestaat uit twee delen: de bloemlezing bevat vooreerst een selectie ‘Verspreide gedichten’, met een serie ongebundelde gedichten, die Anna tussen 1910 en 1962 schreef en een tweede deel, dat ‘Cycli’ heet en uittreksels bevat uit de bundels ‘De geheimen van het vak’, ‘In het jaar veertig’, ‘De Hondsroos bloeit’, ‘Noordelijke elegieën’ en tenslotte ‘Requiem’.

De bloemlezing geeft een vrij goed beeld van het oeuvre van de Russische dichteres, die evolueerde van de pure liefdeslyriek van haar bekende jeugdgedicht ‘De koning met de grijze ogen’ uit 1910 tot de bittere en puur anticommunistische propaganda van ‘Voor de verdedigers van Stalin’ uit 1962. Voor haar eerste echtgenoot Goemiljov, die in 1921 geëxecuteerd werd door de autoriteiten, dichtte ze het volgende beroemde vers:


Sneeuw. Ga liggen. Korte metten
Maken kogels – vijf.
Achtentwintig bajonetten
Kreeg je in je lijf.
Ik borduurde voor mijn broeder
Bitter dit gewaad.
Bloed, o bloed is iets waar moeder
Rusland graag in baadt.



Anna Achmatova – Data om nooit te vergeten
Meulenhoff, Amsterdam 2006; 96 blz.; € 9,95
ISBN 90 290 7748 4